Certyfikacja wykonawców ma na celu ułatwienie dostępu do zamówień publicznych oraz zwiększenie zaangażowania wykonawców poprzez ograniczenie obowiązków formalnych związanych z udziałem w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. W miejsce licznych podmiotowych środków dowodowych, wykonawca będzie zobowiązany do złożenia jednego dokumentu potwierdzającego brak podstaw do wykluczenia oraz spełnienie warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego.
Podstawę prawną do wprowadzenia ustawy o certyfikacji wykonawców stanowi art. 64 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych. Projektowana ustawa określi zasady, zakres i warunki udzielania certyfikacji, procedurę ubiegania się o certyfikat oraz zasady jego wykorzystywania przez wykonawców.
Zakres certyfikacji
Ustawodawca przewidział dwa rodzaje certyfikatów, jakie będą mogli uzyskać wykonawcy. Pierwszy z nich, określany jako „certyfikacja niepodlegania wykluczeniu”, służy wykazaniu braku podstaw do wykluczenia z postępowania przetargowego. Drugi zaś, nazwany „certyfikacją zdolności wykonawcy”, będzie potwierdzał zdolność wykonawcy do należytego wykonania zamówienia publicznego.
Certyfikacja niepodlegania wykluczeniu
Certyfikacja ta obejmuje potwierdzenie braku podstaw wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, o których mowa w art. 108 ust. 1 pkt 1-5 lub art. 109 ust. 1-5 i 7-10 ustawy Pzp. W przypadku istnienia podstaw wykluczenia, o których mowa w art. 108 ust. 1 pkt 1, 2 i 5 lub w art. 109 ust. 1 pkt 2-5 i 7-10 ustawy Pzp certyfikacja będzie obejmować także potwierdzenie spełnienia przesłanek self-cleaningu, o których mowa w art. 22 ust. 1 Projektu Ustawy. Należy zauważyć, iż w przypadku badania podstaw wykluczenia z art. 108 ust. 1 pkt 1-5 ustawy Pzp badaniu podlegać będą wszystkie wskazane w tych punktach podstawy wykluczenia, natomiast w odniesieniu do podstaw wykluczenia z art. 108 ust. 2 i 109 ust. 1 pkt 1-5 i 7-10 ustawy Pzp – wyłącznie te wskazane we wniosku wykonawcy starającego się o uzyskanie certyfikacji. W przypadku podstaw wykluczenia o których mowa w art. 108 ust. 1 pkt 5 lub art. 109 ust. 1 pkt 8-10 ustawy Pzp, weryfikowane będzie wyłącznie to, czy wykonawca podlega wykluczeniu w związku ze znajdowaniem się w okresie wykluczenia na podstawie art. 111 pkt 4-6 ustawy Pzp. Wynika to ze specyfiki tych przesłanek oraz samego mechanizmu certyfikacji, bowiem zakres certyfikacji obejmuje brak podstaw wykluczenia wyłącznie w stosunku do postępowań już zakończonych przed ubieganiem się o udzielenie certyfikacji. Zbadanie istnienia tych przesłanek w konkretnym postępowaniu będzie należało do obowiązków zamawiającego.
Certyfikacja zdolności wykonawcy
Certyfikacja zdolności wykonawcy będzie potwierdzała jego zdolności do należytego wykonania zamówienia publicznego tylko w odniesieniu do wybranych przez wykonawcę warunków udziału w postępowaniu, w zakresie o którym mowa w art. 112 ust. 2 ustawy Pzp. W zakresie art. 112 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy Pzp ocena posiadania przez wykonawcę zdolności będzie zerojedynkowa – „spełnia/nie spełnia”, a w zakresie art. 112 ust 3 ustawy Pzp to wykonawca będzie wskazywał jaką zdolność ekonomiczną i finansową certyfikat ma potwierdzać.
Skutki prawne posiadania certyfikatu
Certyfikat będzie stanowił dowód na to, że wykonawca nie podlega wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub jest zdolny do należytego wykonania zamówienia publicznego w okresie ważności certyfikatu. Prawdziwość informacji zawartych w certyfikacie będzie mogła być zakwestionowana w toku konkretnego postępowania przetargowego, w którym wykonawca przedstawił certyfikat i wyłącznie w przypadku uzasadnionych wątpliwości. Ciężar dowodu w zakresie wykazania uzasadnionych wątpliwości będzie ciążyć na osobie kwestionującej skuteczność certyfikatu. Zgodnie z projektem ustawy certyfikacja będzie udzielana na okres od 1 roku do 3 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Procedura certyfikacji
Certyfikację wykonawców będą przeprowadzały niezależne jednostki certyfikujące. Po pozytywnej weryfikacji dokumentów złożonych przez wykonawcę jednostka wyda odpowiedni certyfikat potwierdzający brak podstaw do wykluczenia lub zdolność do wykonania zamówienia publicznego.
Termin wejścia w życie przepisów
Planowany termin wejścia w życie ustawy o certyfikacji wykonawców to połowa 2025 roku. Jednak z uwagi na zakres prac legislacyjnych, bardzo prawdopodobne jest przesunięcie tego terminu.
Charakter fakultatywny
Warto zaznaczyć, iż certyfikacja będzie miała charakter fakultatywny. Wykonawca będzie samodzielnie decydował czy chce w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego posługiwać się stosownym certyfikatem. W sytuacji, gdy wykonawca w danym postępowaniu się na to zdecyduje zamawiający nie będzie miał możliwości żądania podmiotowych środków dowodowych w zakresie, w jakim potwierdzenie braku istnienia podstaw wykluczenia lub potwierdzenie spełniania warunków udziału w postępowaniu wynika z certyfikatu. Należy jednak zastrzec, iż przed udzieleniem zamówienia zamawiający będą mogli żądać podmiotowych środków dowodowych na potwierdzenie braku istnienia podstawy wykluczenia z postępowania dotyczących płatności podatków, opłat lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne także od tego wykonawcy, który złożył certyfikat.
Wydaje się, że certyfikacja wykonawców pomimo braku obligatoryjności przyniesie wiele korzyści dla obu stron postępowania przetargowego. Omawiane przepisy z założenia mają znacznie ograniczyć obowiązki zarówno zamawiającym jak i wykonawcom. Przedsiębiorcy po uzyskaniu certyfikatu będą mogli posługiwać się nim w wielu różnych postępowaniach przetargowych bez konieczności kompletowania i składania innych dokumentów. W związku z mniejszą ilością dokumentów weryfikowanych przez zamawiającego w toku postępowania czas jego trwania również powinien ulec skróceniu, co więcej skoro mniej dokumentów zamawiający będzie weryfikował to mniej błędów przy takiej weryfikacji będzie popełniał co również może wpłynąć na ilość odwołań do Krajowej Izby Odwoławczej w tym zakresie. Sam pomysł certyfikacji wykonawców budzi wiele pozytywnych emocji, jednak pamiętajmy, że rzeczywista skuteczność projektowanych rozwiązań zostanie zweryfikowana dopiero w praktyce ich stosowania.
