O udzielenie zamówienia publicznego mogą ubiegać się wykonawcy, którzy nie podlegają wykluczeniu oraz spełniają warunki udziału w postępowaniu, o ile zamawiający określił te warunki. Mogą one dotyczyć m. in. sytuacji ekonomicznej lub finansowej, którą to można zweryfikować m. in. poprzez wymaganie posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 23.12.2024 r. w sprawie podmiotowych środków dowodowych oraz innych dokumentów lub oświadczeń, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy w celu potwierdzenia spełnienia przez wykonawcę warunku udziału w postepowaniu dotyczącego sytuacji ekonomicznej lub finansowej zamawiający może wymagać dokumentów potwierdzających, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia z wskazaniem sumy gwarancyjnej tego ubezpieczenia.
Istota warunku
Postawienie warunku dotyczącego posiadania odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nie ma na celu zapewnienia zamawiającemu możliwości zaspokojenie się z posiadanego przez wykonawcę ubezpieczenia w trakcie realizacji zamówienia. Posiadanie ubezpieczenie OC przez wykonawcę ma potwierdzać, że wykonawca jest zdolny uzyskać ubezpieczenie na wskazaną kwotę oraz że dysponuje odpowiednimi środkami na pokrycie związanych z nimi opłat. Potwierdza to również wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 14 czerwca 2018 r., KIO 1059/18: „ratio legis wprowadzeniu dokumentu potwierdzającego spełnianie warunku ekonomicznego polisy ubezpieczenia OC w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej polega na tym, że potwierdza wiarygodność ekonomiczną wykonawcy, który ubezpieczając swoją działalność, z jednej strony wykazuje się odpowiedzialnością profesjonalisty dbającego o bezpieczeństwo własne i swoich kontrahentów, a z drugiej wykazuje, iż znajduje się w sytuacji finansowej i ekonomicznej pozwalającej mu na poniesienie kosztów ubezpieczenia. Natomiast polisa OC w ramach wykazania spełniania warunku nie służy do zabezpieczenia realizacji zamówienia. Nie jest to ubezpieczenie danej inwestycji czy przedsięwzięcia gospodarczego, które jest przedmiotem zamówienia”. Posiadanie polisy ubezpieczeniowej jest również dowodem na to, że wykonawca jest w stanie pokryć ryzyko związane z realizacją zamówienia.
Weryfikacja spełnienia warunku
Zamawiający weryfikują spełnienie warunków udziału w postępowaniu w stosunku do wykonawcy, którego oferta została najwyżej oceniona. Zgodnie z zapisami ustawy Pzp zamawiający wzywa tego wykonawcę do złożenia w wyznaczonym terminie, aktualnych na dzień złożenia podmiotowych środków dowodowych.
„Aktualny” zgodnie z definicją z internetowego Słownika języka polskiego, oznacza „dotyczący tego, co się dzieje obecnie, ważny w czasie obecnym”. Krajowa Izba Odwoławcza w wyroki KIO 3761/21 zauważyła, iż zgodnie z tą definicją „podmiotowe środki dowodowe, do których należy polisa ubezpieczeniowa OC, składane na wezwanie zamawiającego, winny oddawać stan faktyczny istniejący w momencie ich złożenia. Zarówno ustawodawca unijny, jak i ustawodawca krajowy, odszedł od zasady, że składane podmiotowe środki dowodowe mają potwierdzać stan istniejący jedynie na moment przystąpienia do postępowania – moment złożenia oferty lub wniosku. Czym innym będzie zatem kwestia spełnienia warunków udziału w postępowaniu, które, co nie ulega wątpliwości, winny być przez wykonawcę spełnione już na etapie, kiedy wykonawca przystępuje do postępowania, w szczególności w momencie składania oferty, a czym innym natomiast kwestia weryfikacji spełnienia deklarowanych warunków. Ten moment zależy z kolei od zamawiającego, który najpierw kieruje do wykonawcy odpowiednie wezwanie, wyznaczając mu jednocześnie moment, w którym nastąpi weryfikacja czy deklarowane warunki są spełnione, a co za tym idzie wskazuje, na jaki dzień winny być aktualne dokumenty przez tego wykonawcę składane.” (…) „Podmiotowe środki dowodowe, składane na wezwanie w trybie art. 126 p.z.p. mają stanowić odzwierciedlenie istniejącej na dzień ich złożenia sytuacji podmiotowej wykonawcy. Dokument “aktualny” oznacza bowiem taki dokument, który obrazuje bieżącą sytuację wykonawcy na dzień złożenia podmiotowych środków dowodowych, z treści którego będzie wynikało, że na dzień, w którym zamawiający takiej weryfikacji dokonuje, wykonawca spełnia wymagany warunek.”
W wyroku KIO 3753/21 Izba potwierdziła, że „pojęcie “aktualności” odnosi się do środka dowodowego, a nie do okoliczności spełniania warunku. Złożenie podmiotowych środków dowodowych aktualnych na dzień ich złożenia, potwierdzających spełnianie warunku udziału w postępowaniu na ten dzień, tworzy domniemanie, że warunek ten wykonawca spełnia przez cały czas trwania postępowania, od dnia składania ofert. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy ze złożonych przez wykonawcę podmiotowych środków dowodowych wprost wynika okoliczność braku spełniania przez wykonawcę warunku udziału przez cały wymagany okres lub na podstawie tych środków dowodowych zamawiający poweźmie co do tego uzasadnione wątpliwości. W takim przypadku zamawiający jest zobowiązany do wystosowania do wykonawcy wezwania do uzupełnienia środków dowodowych potwierdzających spełnianie warunku udziału w postępowaniu przez cały wymagany okres.”
Jeśli jednak z treści złożonej polisy OC wynika, iż wykonawca nie był objęty ubezpieczeniem OC w momencie upływu terminu składania ofert, jego oferta podlega odrzuceniu. Złożenie takiej polisy przeczy treści oświadczenia potwierdzającego spełnienie warunków udziału w postepowaniu, które wykonawca złożył razem z ofertą. Zgodnie z wyrokiem KIO 3221/21: „zgodnie z art. 125 ust. 1, do wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo do oferty wykonawca dołącza oświadczenie o niepodleganiu wykluczeniu, spełnianiu warunków udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji, w zakresie wskazanym przez zamawiającego. W myśl ust. 3, oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, stanowi dowód potwierdzający brak podstaw wykluczenia, spełnianie warunków udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji, odpowiednio na dzień składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo ofert, tymczasowo zastępujący wymagane przez zamawiającego podmiotowe środki dowodowe”
Należy jednak mieć na uwadze, iż opłacenie polisy zgodnie z zapisami art. 814 § 1 Kodeksu Cywilnego umowa ubezpieczeniowa może w sposób odmienny od przyjętego przez ustawodawcę wzorca określać początek odpowiedzialności ubezpieczyciela niezależnie od daty opłacenia składki ubezpieczeniowej. Dokument ubezpieczenia może przewidywać powstanie odpowiedzialności ubezpieczyciela już przed opłaceniem składki ubezpieczeniowej.
Zamawiający weryfikując polisę OC złożoną przez wykonawcę zwraca uwagę, czy z jej treści wynika powiązanie ochrony ubezpieczeniowy OC z momentem uiszczenia składki ubezpieczeniowej, jeśli tak jest wraz z polisą wykonawca zobowiązany jest złożyć dokumenty potwierdzające fakt jej opłacenia.
W przypadku, gdy z treści polisy OC można wyczytywać, iż ubezpieczyciel będzie ponosił odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki i polisa zostanie wystawiona z odroczonym terminem płatności składki i na dzień jej złożenia termin ten jeszcze nie upłynął zamawiający uznaje, iż potwierdzeniem posiadania polisy jest sama polisa oc.
Jeśli ze złożonej polisy OC wynika, iż termin płatności składki upłyną to zawsze polisa OC powinna być złożona razem z dokumentem potwierdzającym opłacenie składki.
Inne podmioty wskazane na polisie
Dokumenty potwierdzające ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej wykonawcy składającego ofertę mogą wskazywać, iż objęte ubezpieczeniem są również inne niebiorące w konkretnym postepowaniu o udzielenie zamówienia publicznego podmioty. Wskazała na to Krajowa Izba odwoławcza z wyroku z dnia 23 listopada 2018 r. KIO 2336/18: „Równie istotna w tym kontekście jest okoliczność, iż w treści warunku udziału w postępowaniu Zamawiający nie zawarł ograniczenia, iż wykonawca posiadać musi polisę OC na sumę gwarancyjną, o którą nie mógł konkurować z innymi współubezpieczonymi. Wobec niepostawienia przez Zamawiającego w SIWZ szczegółowych wymagań co do możliwości skorzystania przez wykonawcę na zasadzie wyłączności z sumy ubezpieczenia, nie stanowi powodu dla kwestionowania tej polisy OC fakt objęcia sumą ubezpieczenia dodatkowo innych podmiotów”
Powołanie się na zasób podmiotu trzeciego w zakresie polisy OC
W przypadku powoływania się przez wykonawcę na zasoby w postaci ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej Krajowa Izba Odwoławcza w wyroku KIO 175/22 wskazała, że “(…)aby powołanie się na potencjał podmiotu trzeciego miało charakter realny w zakresie polisy OC w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej związanej z przedmiotem zamówienia, podmiot trzeci powinien zawrzeć stosowną umowę ubezpieczenia na rzecz wykonawcy. Tylko wtedy bowiem będzie możliwe wykazanie, że podmiot trzeci jest w stanie ponieść ciężar składki z tytułu opłacenia polisy OC na rzecz wykonawcy. Nie jest wystarczające powołanie się na samą taka możliwość bez zawarcia stosownej umowy w sprawie polisy OC. Po pierwsze, nie miałoby to wówczas charakteru realnego a po drugie, podejście takie byłoby przejawem nierównego traktowania uczestników konkursu, gdzie w uprzywilejowanej pozycji byłby ten, który powoływałby się na potencjał podmiotu trzeciego wobec uczestnika, który powoływałby się na własne zasoby i musiałby mieć na moment składania wniosku zawartą z ubezpieczycielem umowę w sprawie polisy OC (…)”.
Pomimo tego, iż spełnienie warunku dotyczącego sytuacji ekonomicznej i finansowej przy pomocy polisy OC na pierwszy rzut oka wydaje się prostym do zweryfikowania zadaniem po analizie powyższych rozważań można zauważyć, iż wcale takie może nie być. Wykonawca składając polisę OC, która ma potwierdzać warunek udziału w postępowaniu powinien pamiętać o złożeniu wraz z nią dowodu jej opłacenia, chyba, że została ona wystawiona z odroczonym terminem płatności i na dzień jej złożenia zamawiającemu nie upłynął jeszcze termin jej zapłaty. Należy również pamiętać, że gdy zamawiający wskazuje warunek posiadania polisy OC na pewnym poziomie nie może wymagać, aby w tracie realizacji zamówienia mógł zaspokoić swoje ewentualne roszczenia z tej wymaganej polisy.
